De Nederlandse glastuinbouw staat voor grote uitdagingen als gevolg van de stijgende gasprijs

De hoge gasprijs heeft grote gevolgen voor de glastuinbouw

Nederland heeft sinds mid-2021 te maken gekregen met een explosief stijgende energieprijs, wat met name de glastuinbouw substantieel raakt. De hoger wordende gasprijs is het gevolg van een breed scala aan zowel structurele als tijdelijke oorzaken.

Zo werd er bijvoorbeeld veel minder gas gewonnen uit de VS, en door de milde zomer in 2021 is er minder windenergie opgewekt in Nederland. Daarnaast was de Nederlandse gasvoorraad uitzonderlijk laag de afgelopen winter. De sancties tegen Rusland zullen ook langdurig de energieprijs doen verhogen. Verder is er een ontzettend hoge vraag naar gas in de wereld en met name ook in Azië, door economisch herstel na de initiële COVID-19 golf.

Ook Nederlandse tuinders zijn getroffen door COVID-19; de sierteelt en horeca leveranciers bij uitstek. Energie is ongeveer een vijfde tot een vierde van de totale kosten die telers maken. Door de hoge energieprijs kunnen tuinders voor onmogelijke opgaven komen te staan: gewassen blijven telen en mogelijk verlies lijden, of niet telen en contracten verkopen of klanten verliezen.

Daarnaast heeft de stijging van de gasprijs ook effect op andere componenten van de teelt-keten, zoals de kosten van kunstmest, verpakkingsmateriaal en transport. Met name de tuinders met een variabel levercontract lijden zwaar onder de hoge gasprijzen. Vaak wordt een gedeelte van de energie variabel ingekocht en een gedeelte van de energie tegen een vaste prijs. Daarnaast zijn er tuinders die al hun energie tegen een vaste prijs inkopen of al hun energie tegen een variabel tarief. Naar verwachting zullen uiteindelijk ook de tuinders met vaste contracten lijden onder de energieprijs.

Uit onze analyse blijkt dat het waarschijnlijk is dat een substantieel deel van de glastuinders binnen de komende 5 jaar door de kostenstijging van energie hun rentabiliteit dreigen te verliezen: het nettoresultaat dreigt negatief te worden en de solvabiliteit kan sterk dalen. Dit kan leiden tot continuïteitsproblematiek.

Het toekomstige nettoresultaat en de solvabiliteit van glastuinders

Om de gevolgen van de groeiende energiekosten voor de glastuinbouw te onderzoeken heeft JBR een inschatting gemaakt van het toekomstige nettoresultaat en de solvabiliteit van glastuinders. Uit de analyse blijkt dat een substantieel deel van de glastuinders binnen de komende 5 jaar door de kostenstijging van energie hun rentabiliteit dreigen te verliezen: het gemiddelde nettoresultaat dreigt negatief te worden en de solvabiliteit kan sterk dalen. Basis voor de inschatting zijn de gemiddelde financiële resultaten en balanscijfers 2017 – 2020 van glastuinbouwbedrijven uit Agrimatie (2020, Wageningen University and Research) en aannames over ontwikkelingsscenario’s van de energiekosten, bedrijfsopbrengsten, en afschrijvingskosten.

Figuur 1 laat de ontwikkeling van het nettoresultaat van een gemiddeld glastuinbouwbedrijf zien in scenario’s met verschillende gemiddelde jaarlijkse groeipercentages van de energiekosten. Bij deze inschatting zijn bedrijfsopbrengsten en alle overige kosten in de voorspelde periode constant gehouden.

Figuur 1: Het netto resultaat van glastuinders van 2017 tot 2026 bij stijging van de gasprijs

Als de omzet van tuinders gelijk blijft, en de energiekosten jaarlijks met 15% zullen stijgen, dan is het aannemelijk dat het nettoresultaat in 2026 negatief zal zijn (zie ook Tabel 1). Bij deze inschatting zijn afschrijvingskosten en alle overige kosten in de voorspelde periode constant gehouden.

Tabel 1: Gelijke omzet van tuinders en een stijging van de energiekosten met 15% resulteert in een netto negatief resultaat in 2026

Naast de stijging van de energiekosten, worden tuinders vandaag de dag geacht om te verduurzamen en om stappen te zetten richting een energietransitie. Toenemende afschrijvingskosten door investeringen in verduurzaming zetten het toekomstige nettoresultaat verder onder druk (zie ook Tabel 2). Bij deze inschatting zijn bedrijfsopbrengsten en alle overige kosten in de voorspelde periode constant gehouden.

Uit data van Agrimatie blijkt dat al ongeveer 28% van alle glastuinbouwbedrijven een solvabiliteit onder 50% en ongeveer 17% een solvabiliteit onder 35% hebben.

Wij verwachten bij stijging energie kosten dat de gehele sector onder de 50% komt. In combinatie met de stijgende afschrijvingskosten zal gemiddeld het eigen vermogen negatief worden voor een belangrijk deel van de glastuinbouwbedrijven. Gezien de omstandigheden hebben tuinders weinig financiële ruimte om te investeren in de energietransitie. Dit kan hun solvabiliteit verder laten dalen wat kan leiden tot continuïteitsproblematiek.

Transacties, investeringen en schaalvergroting in de glastuinbouw

Ondanks de volatiliteit waar de glastuinbouw mee te maken heeft, is er een positief klimaat voor fusies en overnames. Zo is er veel internationale en private equity interesse naar bedekte teelt en vertical farming. Nederland is van oudsher een van de meest vooropstaande landen in innovatie en succes in glastuinbouw, waar graag een aandeel in wordt genomen. Daarnaast is er veel geld tegen een lage rente beschikbaar voor investeringen. Schaalvergroting is een belangrijke overweging voor fusies en overnames in de glastuinbouw. In 2020 is het aantal overnames in de glastuinbouw hoger geweest dan in de afgelopen 10 jaar, met 85 fusies en overnames. Dit is bijna een verdubbeling van het aantal fusies en overnames in 2017: destijds waren er in totaal 45 fusies en overnames in glastuinbouwbedrijven. In 2021 ontwikkelde zich een sterk fusie en overname klimaat voor met name toeleveranciers en installateurs. Zo heeft bijvoorbeeld Atrium Agri sinds 2019 belang genomen in diverse agri ondernemingen met acht huidige samenwerkingen, onder andere met een focus op duurzame en innovatieve teelt.

Structurele oorzaken van hoge gasprijs kunnen van blijvende aard zijn

Het is aannemelijk dat de gasprijs de komende tijd hoog zal blijven. De verwachting is dat de schaarste van gas erg hoog zal blijven met het onzekere verloop van de sancties tegen Rusland en het voortdurende internationale conflict. Overigens zal ook de belasting op gasverbruik stijgen door onder andere de toenemende CO2 prijs. Ook voor duurzamere energieoplossingen, zoals het gebruik van aardwarmte, kunnen de kosten oplopen omdat ze indirect zijn gekoppeld aan de aardgasprijs. Om mee te gaan met de energietransitie zullen er omvangrijke investeringen gedaan moeten worden, en de subsidies zullen minder worden over de komende jaren. Daarnaast worden met een stijgende rente investeringen minder aantrekkelijk. Investeringen zullen ook resulteren in hogere afschrijvingskosten en derhalve ook drukken op de exploitatie en resultaat. Door de internationale concurrentie is het maar de vraag of zowel de hoge energieprijs als de investeringslasten doorberekend kunnen worden aan de eindgebruiker.

JBR kan samen met tuinders toekomstbestendige strategieën formuleren

Tijdelijke oplossingen van tuinders zijn onder andere het uitstellen van (op)kweek en het later starten van het seizoen. Voor sommige tuinders zal het rendabeler zijn om energie terug te leveren aan het net dan het zelf te verbruiken met als gevolg dat kassen leeg komen te staan. Daarnaast kunnen tuinders overgaan op het kweken van “koude” gewassen, dus gewassen die goed gedijen onder lagere temperaturen, zoals kolen en paprika’s.

Veel tuinders met minder financiële ruimte voor flexibiliteit en lage solvabiliteit, zullen andere strategieën moeten hanteren. Er moet nauwkeurig gekeken worden waar ruimte in een onderneming is voor financiering van de energietransitie, innovatie en/of digitalisering. Om tuinders toekomstbestendig te maken, kunnen er nieuwe verdienmodellen ontwikkeld worden om de omzet te laten groeien en kan de bedrijfsvoering geherstructureerd worden. Hierbij kunnen scenario analyses en liquiditeitsmodellen helpen. Een van de uitkomsten van een interne en externe analyse van een onderneming in de glastuinbouw zou kunnen zijn dat het rendabeler is om kennis naar het buitenland te brengen, en zodoende te internationaliseren, daar waar greenfield duurzame technologie het meeste oplevert. Ook kunnen strategische partnerschappen geïdentificeerd en tot stand gebracht worden zodat risico gedeeld wordt en investeringen beter draagbaar zijn. Tot slot kan uit de analyse blijken dat het rendabeler is om de onderneming in de verkoop te brengen of door middel van acquisitie te laten groeien.