Energiekrapte, energietransitie en netwerkinfrastructuur dwingen tot keuzes

Het kabinet Rutte IV zet vol in op Klimaat & Energie

Het kabinet Rutte IV zet vol in op Klimaat & Energie. Met Rob Jetten is er een speciale minister aangesteld en er is een Klimaat & Transitiefonds van 35 miljard euro beschikbaar. Dit klimaatfonds geldt voor de komende 10 jaar en is aanvullend op de SDE++ regeling. Het fonds wordt gebruikt om de benodigde energie-infrastructuur (elektriciteit, warmte, waterstof en CO2) aan te leggen, de groene industriepolitiek te verwezenlijken en de mobiliteit en de gebouwde omgeving te verduurzamen.

De overheid wil het aanbod van hernieuwbare energiebronnen stimuleren; wind op zee, zon-op-dak, aardwarmte, groen gas en aquathermie. De productie en import van waterstof wordt opgeschaald.

De realiteit van de aanhoudende oorlog in Oekraïne zorgt ervoor dat geformuleerde ambities onder druk komen te staan en er mogelijk pijnlijke keuzes gemaakt moeten worden.

Bron: Rijksoverheid, JBR analyse. Klik op de afbeelding voor leesbaarheid.

Oorlog in Oekraïne

Op donderdag 24 februari begon de Russische invasie in Oekraïne met, naast veel humanitair leed, stijgende energieprijzen (olie en gas) tot gevolg. Door de sterk gestegen vraag naar grondstoffen waren de energieprijzen al enige tijd hoog, maar de oorlog in Oekraïne heeft hier een fikse schep bovenop gedaan.

Door deze sterk gestegen prijzen ziet het Nederlandse kabinet zich genoodzaakt het koopkrachtverlies voor Nederlanders te dempen, o.a. door het verlagen van de accijns op brandstof, het btw tarief op energie en een extra financiële injectie voor de laagste inkomens.

Europa-breed is het besef ontstaan dat Europa onafhankelijk van Rusland moet worden en dus de import van Russisch olie en gas moet afbouwen. Dit kan o.a. door het verhogen van de eigen productie, de inzet op LNG vanuit bijv. de Verenigde Staten of het Midden-Oosten, het exploiteren van nieuwe velden (bijv. in de Noordzee) en het operationeel houden van bestaande kolencentrales en nucleaire centrales. Met de huidige hoge energieprijzen zijn olie en gasvelden die eerder niet rendabel leken (bijv. kleine olie en gasvelden in de zuidelijke Noordzee) toch aantrekkelijk om in productie te nemen.

Inmiddels is er overeenstemming over het afbouwen van Russisch steenkool en olie. Daarop heeft Rusland ook tegenmaatregelen genomen en de gastoevoer naar een aantal landen, waaronder voor een deel Nederland, verminderd of gestopt. Belangrijkste redenen hiervoor zijn het niet willen betalen van de gasrekening in Roebels (ingestelde eis) en geclaimde leveringsproblemen rondom essentiële onderdelen.

In Europa zijn er afspraken gemaakt over het vullen van de gasopslagen in de individuele lidstaten. Uiterlijk op 1 november 2022 moet de capaciteit van de lidstaten tot minimaal 80% gevuld zijn, al zijn er clausules waardoor de gevulde capaciteit in individuele landen lager uit mag vallen. Het Nederlandse kabinet heeft besloten de importcapaciteit van LNG (vloeibaar gas) te vergroten. Tevens zijn er tenders uitgeschreven voor het vullen van de grootste Nederlandse gasopslag Bergermeer en is er besloten dat de drie Nederlandse kolencentrales weer op volle kracht mogen opereren (was maximaal 35%). Gas uit het Groninger gasveld wordt nog niet ingezet, maar wel achter de hand gehouden (waakvlam) als de situatie verslechterd en de leveringszekerheid aan huishoudens, ziekenhuizen en bedrijven ernstig onder druk komt te staan.

Energietransitie

Naast genoemde maatregelen om de afhankelijkheid van Russische energie te verminderen wordt er in Europa ingezet op versnelling van de energietransitie, waardoor Europa minder afhankelijk is van fossiele brandstoffen. Het Nederlandse kabinet wil hiertoe isolatie van huizen versnellen, energiebesparingsplicht van bedrijven aanscherpen, productie van groen gas opschalen en installatie van zonne-energie en offshore wind versnellen.

Op vrijdag 18 maart jl. presenteerde het Nederlandse kabinet een plan om de geplande wind op zee capaciteit te verdubbelen, naar 21 GW rond 2030. Hiertoe zijn drie nieuwe gebieden bevestigt, na twee eerder aangewezen gebieden (totaal vijf gebieden).

Het is echter de vraag of Nederlandse netwerkbedrijven en installateurs over voldoende capaciteit beschikken om een deel van deze versnelling vorm te geven. Zo heeft TenneT begin juni 2022 bekend gemaakt dat er een voorlopige stop komt voor nieuwe bedrijven en instanties die een aansluiting op het elektriciteitsnet in Noord-Brabant of Limburg willen.

Nederlandse elektriciteitsnet

Voordat deze crisis begon was de krapte op het elektriciteitsnet al groot, met name door de gestegen transportcapaciteit die benodigd is voor de teruglevering aan het net van opwek uit duurzame energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie. Tevens vragen elektrificatie van industrie en vervoer steeds meer transportcapaciteit.

Netwerkbedrijven werken sterk aan het uitbreiden en verzwaren van hun netten, maar dit gaat nog niet snel genoeg. Hierdoor ontstaat congestie op het net, waardoor in sommige gebieden grootverbruikers niet meer kunnen worden aangesloten.

Daarnaast duren vergunningenprocedures vaak lang, waardoor uitbreiding enige tijd duurt. Alle netwerkbedrijven hebben plannen gepresenteerd om de komende 10 jaar forse investeringen te doen in hun regionale netwerken en deze te verzwaren en uit te breiden.

Om het werk te kunnen realiseren en waar mogelijk nog te versnellen hebben netbeheerders (veel) technisch personeel nodig. Momenteel is dit personeel in Nederland schaars. Enerzijds door de hoge vraag naar personeel, anderzijds door uitstroom (pensionering) en te weinig instroom.

Andere barrières voor versnelling zijn het gebrek aan ruimte, de doorlooptijd voor het verkrijgen van de juiste vergunningen en schaarste aan essentiële grondstoffen. De prijs van verschillende grondstoffen zaten voor de oorlog in Oekraïne al in de lift en zijn door de oorlog alleen maar verder gestegen.

De krapte op de arbeidsmarkt en het gebrek aan technisch geschoold personeel zijn sterk beperkend voor hetgeen uiteindelijk gerealiseerd kan worden.

Bij het realiseren van nieuwe aansluitingen geldt het principe van ‘first-come first-served’, oftewel netbeheerders hebben de plicht om aansluitingen te realiseren op volgorde van binnenkomst. Bij netuitbreiding hanteren netbeheerders prioriteringskaders, waarbij ook zoveel mogelijk het principe van ‘first-come first-served’ wordt gehanteerd.

Met een toenemende transportschaarste en het grote beroep dat de komende jaren op netbeheerders wordt gedaan is het de vraag of dit principe gehanteerd kan blijven worden of dat er andere afwegingskaders opgesteld moeten worden.

Conclusie

Naar verwachting blijven we de komende tijd te maken hebben met hogere energieprijzen. Door de huidige congestie in het netwerk, de krapte op de arbeidsmarkt en de schaarste van grondstoffen is het de vraag in hoeverre de energietransitie versneld kan worden.

Op het moment dat energieprijzen structureel hoger blijven en de leveringszekerheid in het geding dreigt te komen zal ook de maatschappelijke druk tot het openen van het Groninger gasveld toenemen. Daarnaast is het niet uitgesloten dat op termijn ook de druk zal toenemen om de relatie met Rusland te normaliseren in ruil voor vrede en energielevering. Tevens zal er een bredere discussie over nucleaire energie als langetermijn oplossing ontstaan.